در مقاله قبل (طب سنتی -بخش۲- در شناخت منفعت علم طب- در شناخت مایه های چهار گانه- بخش ۲) با عناصر چهار گانه طبیعت آشنا شدیم. در این مقاله بررسی ارتباط این عناصر با مزاج های اصلی در طب سنتی را در پیش خواهم گرفت. با سالم یاب همراه باشید.
در برخی بافت های انسان چون استخوان، گوشت و پوست مایه خاکی بیشتر است و در خون و دیگر خلط ها چون صفرا و سودا و بلغم مایه آبی بیشتر است و در روح مایه هوایی بیشتر می باشد و در استخوان مایه خاکی بیشتر از گوشت است و در گوشت بیشتر از آن است که در مغز وجود دارد. آتش دشمن آب است، زیرا در گرمی و خشکی ضد اوست و همچنین دشمن هواست و هوا دشمن زمین است زیرا به گرمی و تری ضد اوست.
در هر یک از این مایه ها قوتی فعل کننده و قوتی فعل پذیر وجود دارد. هرگاه که گرمی در جسم انسان اثر کند، خشکی پدید آید و چون سردی اثر کند، تری به وجود می آید و سردی از تری زودتر شکل می گیرد که از خشکی، و علت آن است که مایه ها دشمن یکدیگرند و با هم می کوشند و روی یکدیگر اثر می گذارند و از یکدیگر اثر می پذیرند.
مزاج هر بافتی، یعنی آمیزش هر بافتی متفاوت است و گرمی، سردی، گرانی، سبکی، نرمی، سختی و پیوستگی هر یک از گونه ای دیگر است. آدمی از نطفه پدر و مادر است و هر نطفه از خون پدید می آید و خون از غذا و غذا از نبات و حیوان تامین می شود. حیوان غذا را از گیاه می یابد و گیاه از آب و زمین می روید و این همه از عناصر چهارگانه اند. اثر هر عنصر در هر گیاه به اندازه دیگری است و هر گیاهی در هر اقلیمی و در هر جایی طبع و مزاج آب و زمین آن جایگاه دارد.
پس هر غذایی که از گیاهی گرفته می شود و هر خونی که از غذایی به وجود آید و هر نطفه ای از مرد و زن ایشان خیزد و هر تنی که از آن نطفه به وجود آید، هر یک بر طبعی و مزاجی دیگر باشند. بدین سبب احوال و طبایع و مزاج های تن ها در خور مزاج پدر و مادر باشد. این مطالبی است که طبیب را از احوال جسمی مردم باخبر سازد.
- ۹۸/۰۶/۱۲